Kârlı bir gübreleme ancak, bitkinin isteği olan gübre cins ve miktarını bilmek ve bu gübreleri en uygun zamanda ve şekilde toprağa uygulamakla yapılabilir. Burada önemli olan diğer bir hususta gübreye en az parayı vererek en fazla ürünün nasıl kaldırılacağını bilmektir. Bunun içinse toprak analizlerinin sonucu toprağımızdaki besin maddesi miktarını bilmemiz gerekir, yani toprak analizleri yaptırmalıyız.
Belli bir tarla toprağı, bu amaçla kurulmuş laboratuarda kimyasal yollarla analiz edilerek içerisindeki bitki besin maddeleri miktarları bulunur ve böylece o toprakta yetiştirilecek bitkinin büyümesi ve iyi bir ürün vermesi için hangi besin maddelerinin eksik olduğu tespit edilerek verilmesi gerekli gübre miktarları belirlenir.
Değişik tarlalara ait topraklarda farklı miktarlarda bitki besin maddeleri bulunur. Toprak analizleri sayesinde topraklarda eksik olan ve dolayısı ile bitkilerin büyümesini engelleyen bitki besin maddelerinin hangileri olduğu anlaşılır. Böylece de çiftiçiye, gübre için sarf ettiği paradan en çok yarar sağlamak için yardım edilmiş olur. Toprak analizleri ile çiftçi yetiştireceği bitkinin iyi bir şekilde gelişebilmesi için gerekli olan bitki besin madeleri kombinasyonunu oluşturma şansına sahip olur. Bu yolla analiz sonuçlarına dayalı olmayan bir gübreleme programının sebep olabileceği yanlışlıkların önüne geçer.
Bitkinin ihtiyacından daha az gübre kullanılabilir. Bu durumda bitkiler yeterince beslenemediklerinden iyi gelişemezler ürün azalır, alınan ürün gübre parasını bile karşılamayabilir. Bitkinin ihtiyacından daha fazla gübre kullanılabilir. Böylece fazladan atılan gübre parası ziyan olduğu gibi, fazla gübre toprağa ve ürüne olumsuz etkiler yapabilir.
• Toprağa yanlış cins gübre verilebilir.
Yanlış cins gübre kullanılabilir. Bunun bir sonucu olarak ürün azalabilir, yatabilir veya kuruyabilir. En azından üründe bir artış olmayabilir. Böylece de gübreye verilen para boşa gitmiş olur, maliyeti arttırıcı yersiz masraflara yol açılabilir.
• Yanlış zamanda ve yanlış şekilde gübre kullanılabilir.
Bu şekilde yapılan bir gübrelemenin ürün artışı üzerindeki etkisi ya az veya hiç olmayabilir.
Bütün bunların sonucu olarak gübreden beklenilen yarar sağlanamayabilir.
Yukarıda belirtilen muhtemel sorunları önlemek için uygun ve ekonomik bir gübrelemenin yapılabilmesi; ancak ekimden önce, tarla toprağının verimlilik yönünden gerekli analizlerinin yaptırılması sonunda yetkili teknik elemanların yapacakları tavsiyelerin tam olarak yerine getirilmesi halinde mümkün olabilmektedir.
Ancak, toprak analizlerinden beklenen yararların sağlanabilmesi için, analiz edilen toprak örneklerinin usulüne uygun olarak alınmış olmaları gerekir. Usulüne göre alınmamış ve uygun bir şekilde analize hazırlanmamış toprak numunelerinin analizleri, çok hassas bir şekilde ve en ileri yöntemler uygulanarak yapılmış olsalar dahi bir değer taşımazlar. Laboratuvara gelen toprak numunesinin küçük bir kısmı üzerinde yapılan analizlerin sonucu; geniş bir alana uyarlanmaktadır. Bu nedenle toprak numunelerinin, alındıkları alanların toprak özelliklerini tam olarak yansıtacak şekilde alınmalarına çok dikkat edilmelidir.
Toprak numuneleri, alındıkları alanları tam olarak temsil etmiyorlar ise, analiz sonuçlarına dayanarak yapılacak gübreleme tavsiyeleri veya alınacak diğer kültürel tedbirler gerçeğe uymaz ve yanlış uygulamalara yol açabilir.
Topraklarını analiz ettirmek suretiyle analiz raporunda belirtilen gübreleme tavsiyelerini tam olarak uygulayan çiftçiler, kuşkusuz gerek kendi gerekse memleket ekonomisine önemli ölçüde hizmet etmiş olacaklardır.
Eksik veya fazla, yanlış cins ve zamansız gübre kullanmamak için toprak analizi şarttır. Gübre kullanmadan önce toprağın mutlaka analiz ettirilmesi ve laboratuardan alınacak toprak analiz raporu sonucuna göre gübre kullanılması gerekir.
TARLADA TOPRAK öRNEKLERİ NEREDEN ALINIR?
Değişik tarlaların topraklarında farklı miktarlarda bitki besin maddesi bulunmaktadır. Bunun için her tarladan ayrı ayrı toprak örneği alınması gerekir.
• Aynı tarla içinde, değişik özellik gösteren kısımlar bulunabilir. Mesela tarla toprağının bir kısmı açık renkli, diğer bir kısmı koyu olabilir. Bu renk farklılığı bize tarlanın bu iki kısmında organik madde ve demir gibi birçok madde bakımından farklılıklar olduğunu gösterir.
• Tarlanın bir kısmı düz bir kısmı eğimli olabilir veya tarlanın bir kısmı çorak, diğer bir kısmı nispeten daha verimli olabilir. Eğer aynı tarlanın içinde böyle farklı yerler varsa bu alanlardan da ayrı ayrı toprak örneği alınmalıdır.
NERELERDEN TOPRAK ÖRNEĞİ ALINMAZ?
Toprak örneğinin alınacağı alan belirlendikten sonra toprak almak için küreğin batırıldığı nokta eğer;
• Harman yeri veya hayvan yatmış yer ise,
• önceden gübre yığılmış yer ise,
• Sap kök veya yabani otların yığın halinde yakıldığı yer ise,
• Hayvan gübresinin bulunduğu nokta ise,
• Tarlanın tümsek veya su birikmesi olan çukur noktaları ise,
• Dere, orman, su arkı ve yollara yakın arazi kısımları ise,
• Sıraya ekim yapılan ürünlerde sıra üzeri ise,
• Binalara yakın alanlar ise,
• özellikle meyvecilik, kavakçılık gibi ağaç yetiştirmek için ayrılan araziler hariç, tarlada bulunan birkaç ağacın altından, toprak örneği alınmamalıdır.
TOPRAK ÖRNEĞİ ALINMASINDA KULLANILAN ALET VE MALZEMELER
• Toprak Küreği veya beli
• Tarlanın değişik noktalarından alınan toprak numunelerinin paçal yapılması amacıyla içerisinde karıştırılması amacıyla kullanılmak üzere kova, leğen veya geniş bir naylon veya bez,
• Hazırlanan örneklerin içerisine konacağı bir bez veya naylon torba
• Torbanın içerisine konmak ve ağzına bağlanmak üzere hazırlanan ve üzerinde tarla ile ilgili bilgiler bulunan etiket
• Bilgi için hazırlanan etiketlerin doldurulması için tercihen bir kurşun kalem
TOPRAK öRNEĞİ NASIL ALINIR ?
Tek Yıllık Bitkiler İçin
Kompoze (karışık) toprak örneği demek; örnek aılnacak yerin büyüklüğüne göre, 8-10 noktadan alınan toprakların birbirleriyle karıştırılması suretiyle meydana getirilen örnektir. Toprak örneği alınacak saha bir tarla ise, örneklenecek kısmın bir tarafından başlanır ve şekilde görüldüğü gibi zik zak bir hat oluşturarak şekil de görüldüğü gibi V harfi şeklinde ve 20 cm derinliğinde çukurlar açılır. Sonra çukurun düzgün tarafından 3-4 cm kalınlığında bir toprak dilimi bahçe küreği veya bel ile kesilerek kürek üzerine alınır. Kürek üzerine alınan toprak sağından, solundan ve küreğin ucuna gelen kısımlardan tıraş edilmek suretiyle düzgün bir hale getirilir.
Burada dikkat edilecek husus; tarlanın üst kısmını temsil eden ve küreğin sap kısmına yakın olan toprak kısmının atılmamasıdır. Bu şekilde alınan toprak bir bez üzerine veya bir kova içerisine alınarak, aynı işlem tarlanın 8-10 kısmında da tekrarlanır. En sonunda bez üzerinde veya kova içerisinde biriken toprak el ile iyice karıştırılır, kesekler parçalanır ve ele geçen taş ve bitki kök parçaları atılır.
Bu işlem bittikten sonra iyice karışmış olan bu toprağın değişik kesimlerinden avuçla veya kaşık veya kürek benzeri bir alet ile azar azar alınan yaklaşık bir kilogram toprak bir torbaya konur. İki nüsha toprak bilgi etiketi doldurularak bir nüsha torba içerisine konur diğer nüsha ise torbanın ağzına bağlanır veya torbanın üzerine yapıştırılır. Toprak örneği konan torbanın bez ise iyice yıkanmış olmasına dikkat edilmelidir. Kullanılan torba naylon ise daha önce hiç bir şekilde kullanılmamış olmasına özen gösterilmelidir. Torbanın içerisine konan ve ağzına bağlanan bilgi formu mutlaka kurşun kalemle yazılmış olmalıdır. Çünkü kopya kalem veya mürekkepli kalemle yazılan bilgi formlarındaki yazılar rutubetten bozularak okunamaz hale gelebilir.
Etiketleme
Hazırlanmış ve torbalanmış olan toprak örneğinin kime ait olduğunu hangi tarladan alındığı belirlemek için yapılır. İyi bir etiketleme yapılmazsa, analiz sonucunun hangi tarlaya ait olduğu bilinmeyecektir.
Bunun için bir kağıda kurşun kalemle:
• Adı ve soyadını
• Toprak örneğinin nereden alındığını (tarlanın adını veya aynı tarladaki değişik yerlerin adını)
• önümüzdeki ekim döneminde bu tarlaya hangi bitkinin ekileceğini
• Geçen yıl bu tarlaya hangi bitkinin ekildiğini
• Kendin için gerekli başka bir bilgi varsa yazılır.
Hazırlanan bu kağıt torbanın içine konur. Eğer yapılabilirse aynı kağıttan bir tane de torbanın dışına bağlanır. Torbadaki kağıdın topraktan nem çekmesi sonucu yazılar silinebilimekte veya kağıt yırtılabilmektedir.
Toprak örnekleri Nasıl ve Nereye Gönderilir?
Arazinin 10-20 yerinden alınarak bir kovaya doldurulan toprak örnekleri karıştırılarak bir paçal hazırlanır. Hazırlanan bu paçaldan yaklaşık bir kilogram kadar toprak torbalara konulur. Torbaların içerisine hazırlanan etiketlerin bir nüshası konulduktan sonra diğer parçası üzerine bağlanarak torba ağzı kapatılır. Torbalanan toprak örnekleri çiftçiler tarafından tek tek, veya arazisinden toprak örneği almış bütün çiftçilerin organizasyonu ile toprak örnekleri topluca Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı laboratuarlara iletilir.
Bu laboratuarlarda analizler çiftçilere ücretsiz olarak yapılmaktadır. Yapılan analiz sonuçları ve bu sonuçlara göre yapılan gübre tavsiyeleri çiftçilere bir rapor halinde bildirilmektedir.
Çok Yıllık Bitkiler İçin
Çok yıllık bitkilerden gübreleme amaçlı toprak örneği alınması da tek yıllık bitkilerde olduğu gibidir. Tek yıllık bitkilerden farkları toprağın sadece 20 cm derinliğinden (pulluk sürüm derinliğinden) değil, toprağın derinlemesinden de örnek alınmasıdır. Çok yıllık bitkilerde genellikle 0-20, 20-40, 40-60 cm derinlikten örnek almakla birlikte gerekli görülürse 60-90 veya 90-120 cm derinliklerden de toprak örneği alınır. Tabi ki bu derinliklerden toprak örneklerinin alınmasında kürek yeterli değildir. Bu örnekler bir bel yardımıyla toprak aşağı doğru bel ile kazılarak alınabileceği gibi, çeşitli tipte burgularla da alınabilir. Tarlada bu derinliklere kadar bir çukur (boy çukuru) kazılarak bu çukurun düzgün bir kenarından örnekleme yapma ise daha farklı bir örnekleme şeklidir.
Alınan örnekler tek yıllık bitkiler bölümünde anlatıldığı şekilde etiketlenir, torbalanır ve laboratuara gönderilir.
Bu bölüm altında sayılan tüm hususlara uyulmak kaydıyla, usulüne uygun olarak alınıp analiz ettirilen ve analizlere dayanılarak yapılan gübre tavsiyelerini uygulayan çiftçilerimiz dengeli ve bilinçli bir gübreleme yaparak elindeki araziyi en iyi şekilde değerlendirmekle gerek kendi gelirine gerekse de yurt ekonomisine önemli ölçüde katkı yapmış olurlar.
TARLADA öRNEK ALINIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
Tarlada toprak örneği alınacak noktaya gelindiğinde
• Bu yerin toprak örneği alınmaya uygun bir yer olup olmadığı kontrol edilmelidir.
• Eğer bu yer örnek almaya uygunsa toprağın üzerindeki ot, sap gibi şeyler el ile temizlenir.
• Temizlenen bölgede kürek toprağa 20 cm derinlikte (pulluk sürüm derinliği) daldırılır.
• Alınan bu toprak olduğu gibi açılan çukurun hemen yanına konulur.
• Sonra açılan çukur içine kenarlardan toprak dökülmüş ise el ile temizlenir.
• Sonra kürek 3-5 cm kalınlıkta toprak alacak şekilde 18-20 cm derinliğe kadar daldırılır ve yavaşça kaldırılır.
• Alınan örnek kürek üzerinde yalnızca yan taraflarından düzeltilerek kovanın içine konulur. Böylece bir adet toprak örneği alınmış olur.
Yaklaşık 40 dekar tarla için 10-20 adet örnek alınarak kovaya konur ve kovadaki bu topraklar karıştırılarak oluşturulan bu paçal numuneden, bir kilogramlık bir kısım temiz bez veya naylon torbaya konarak, örnek alma işlemi tamamlanır.
öRNEKLERİN TORBALANMASINDA NELERE DİKKAT EDİLMELİ?
Toprak örnekleri eğer naylon torbalara konulmuşsa naylonlar birkaç yerinden kalemle delinir. Böylece topraktan çıkacak nemin bu deliklerden uçması sağlanır. Aynı zamanda içine koyduğumuz kağıt etiketin nem dolayısıyla parçalanması engellenmiş olur.
TOPRAK öRNEĞİ ALIRKEN YAPILAN HATALAR
Gübreleme amacıyla toprak örneği almak gübrelemenin temelidir. Bunun için dikkatli olmak gerekir. özellikle uygulamada önemli hatalarla karşılaşılmaktadır. En çok yapılan hatalardan bir kaçı şöyledir:
• Toprak örnekleri kürekle 20 cm’e kadar olan derinlikten alınmayıp toprağın hemen yüzeyinden ve çoğu zaman elle alınmaktadır.
• Alınan toprak miktarı 1 kg kadar değil de 100-150 gr kadar alınmakta ve bu nedenle gönderilen toprak laboratuarda analize yeterli olmamaktadır.
• Alınan toprak örnekleri uygun olmayan kaplara örneğin o anda bulunan konserve kutularına veya makarna naylonlarına konulmaktadır. Bu durum analiz sonuçlarını etkilemektedir.
• Etiketler kurşun kalemle yazılmayıp tükenmez kalemle yazılmakta ve naylona konup ağzı kapatılınca toprak terleme yaptığından mürekkep bulaşınca etiketteki yazılar okunmaz olmaktadır.
• Topraklar naylon torbaya konulduktan sonra naylon torbalar birkaç yerinden delinmediğinden içine konan etiketler toprağın neminden dolayı naylon içerisinde ıslanarak parçalanmaktadır.
Çiftçinin aynı mevkide birden fazla tarlası olduğunda, toprak örnekleri alındıktan sonra etikette hangi toprağın hangi tarlaya ait olduğu belirtilmemekte ve böylece laboratuara gönderilen topraklar analizleri yapılıp rapor gönderildiğinde çiftçi tarafından tarlalar karıştırılmaktadır. Bu nedenle çiftçi her bir tarlayı tanımlayacak bir ifadeyi etikete ilave etmelidir.
GENEL HUSUSLAR
Toprak örneği alındıktan hemen sonra laboratuara gönderilmeyecekse, toprağın evde kurutularak gönderilmesi daha erken analiz sonucu almayı sağlamaktadır. Çünkü toprağın nemli olması analizlerin yapılmasına engel olduğundan laboratuarlarda nemli toprak kurutulmak için belli bir süre bekletilir.
• Eğer mümkünse alınan toprak örnekleri evde veya uygun bir yerde, oda sıcaklığında, toz almayacak bir şekilde temiz naylon veya dosya kağıtları üzerinde serilerek kurutulup sonra laboratuara gönderilmelidir. Böylece laboratuarda nemli toprağın kurutulması için geçen süreyi beklemeden toprak analize alınır ve daha erken analiz sonuç raporunun alınması sağlanmış olur.
• Numune alınacak yerin toprağı ayağa yapışmayacak kadar kuru veya tavlı olmalıdır. Alınan numune biraz ıslak ise, gölgede kendi halinde kurutulmalıdır. Islak numunenin soba veya kalorifer üzerinde kurutulması doğru değildir. Numune ıslak olarak torbaya konulacak olursa, bir kısım bitki besin maddeleri bez torba tarafından emilebilir. Numune soba veya kalorifer üzerinde kurutulacak olursa, bir kısım besin maddeleri uçabilir. Bunun için her iki halde de analizden doğru sonuç alınamaz.
• Birbirine benzeyen iki tarlanın toprağı birbirleriyle karıştırılıp, bir örnek haline getirilmemelidir. Tarlalar küçük olsalar dahi ayrı ayrı örneklenmelidirler.
• Toprak numunelerinin analiz edilmesi ve gerekli gübre tavsiyelerinin yapılabilmesi ancak, toprak numunelerinin laboratuara gitmesinden 7-10 gün sonra mümkün olabilir. Sonbaharda analiz laboratuarına fazla miktarda numune gönderildiği için yukarıdaki süreye bir kaç gün daha ilave etmek gerekir. Hassas bir toprak analizi ve iyi bir gübreleme tavsiyesi için bu süreye ihtiyaç vardır. Bu nedenle toprak numunelerinin usulüne uygun olarak ve ekim zamanı göz önünde tutularak alınması gerekir. Ancak bu şekilde hareket edilerek laboratuara gönderilen numunelerden analiz sonuçları ile gübreleme tavsiyeleri ekim zamanından önce çiftçinin eline geçebilir.
• Toprak örnekleri etiket eğer düzenlenmişse bilgi formları doğru olarak doldurulmalıdır. Bu formlar analiz sonuçlarını yorumlayacak olan teknik elemanların daha kısa zamanda sonuca ulaşmasında çok büyük katkı sağlayacaktır. Bu amaçla hazırlanacak bilgi formlarına ve etiketlere örnek olarak hazırlanan çizelgeler aşağıda verilmiştir. Çok özel durumlar dışında (tarla ile ilgili herhangi bir problemin söz konusu olmadığı durumlarda) sadece düzenlenecek etiket bilgileri gübreleme tavsiyeleri için yeterli olabilmektedir. Herhangi bir problem halline yönelik bir çalışma yapılacak ise, o alan ile ilgili meyil, drenaj durumu, geçen yıl ekilen bitki türü, kullanılan organik gübre veya kireçleme materyali miktarı, tarla ile ilgili varsa özel şikayetlerin v.b. hususların yer aldığı bilgi formu etiket bilgilerine ilaveten örnek torbası içerisine konmalı veya ayrıca analizci kuruluşa elden verilmelidir.
GÜBRELEME KONUSUNDA UYGULAMADA GÖRÜLEN BAZI HATALAR?
• Gübreler verimli kullanılmıyor, bitkiler dengeli ve ihtiyaç oranında verilmiyor?
Hangi bölgede hangi bitki hangi şartlarda yetiştirilecekse, toprak analizleri de yapılarak ona göre gübre tavsiyesinde bulunulması gereklidir. Aksi halde topraktaki besin elementlerinin birinin bile fazlalığı diğer elementlerin eksikliğine neden olacaktır.
• Gübrenin uygulama şartları göz önüne alınmadan gübre çeşitleri bilinçsizce kullanılıyor, hangi gübre ucuz veya piyasada bulunursa o kullanılıyor.
Gübrenin uygulanacağı iklim ve toprak koşulları göz önüne alınarak gübre çeşidi belirlenmeli ve tavsiye ona göre yapılmalıdır. Bazı gübreler asit, bazı gübreler nötr ve bazıları ise alkali özelliktedir. Yanlış çeşit gübrenin sürekli kullanımı toprak koşullarında olumsuzluklara neden olabilecektir.
örneğin Ülkemiz topraklarının büyük bir bölümünde kireç yüksek oranda bulunmaktadır. Ancak çoğu çiftçilerimiz azotlu gübre olarak Kalsiyum Amonyum Nitrat (CAN) gübresi kullanmaktadır, bu çok hatalı bir uygulamadır.
• İşletmelerin küçülmesi nedeniyle girdiler ekonomik olmuyor, hem bölgeler arası hem de işletmeler arasında dengesizlikler görülüyor.
İşletmeler küçüldükçe birim alana yapılan masraf daha çok artıyor ve buda doğal olarak geliri azaltıyor. Oysaki daha büyük alana sahip daha yoğun tarım yapılan işletmelerde birim alan maliyeti daha az olmakta ve kazanç fazla olmaktadır.
• Toprak analizi yapılmadan, toprakta mevcut miktar saptanmadan bilinçsizce her yıl aşırı miktarda gübre kullanılıyor.
Bilinçsiz ve aşırı miktarda kullanılan gübrenin önce keseye sonra çevreye çok büyük zararı olmaktadır. özellikle hafif bünyeli topraklarda yumrulu bitki yetiştiriciliğinde azotlu gübrelerin aşırı kullanımı, boşa giden gübrenin artmasına ve yeraltı sularının kirlenmesine neden olmaktadır. Hem çiftçinin gübre için fazla para harcamasına hem de çevrede geri dönülmez kirlilik oluşmasına iki yönden zararlı olmaktadır.
• Bazı baklagillerde azotlu gübreler fosforlu gübrelere göre daha fazla miktarda kullanılmaktadır.
Bu uygulama doğru değildir. Çünkü baklagiller havanın serbest azotunu alarak köklerinde biriktirebilmektedir. Bu nedenle azotlu gübrenin daha az kullanılması gereklidir. Ayrıca bir grup bitkilerin havanın serbest azotundan daha fazla yararlanmak için mikrobiyal gübre kullanımı ile mümkün olacak ve daha az masraf sağlayacaktır.
• Bazı gübreler teknik özellikleri göz önüne alınmadan uygulanmaktadır.
Bitki besin maddelerinin bazıları toprakta hareket kabiliyetine sahip iken bazıları ise hareketsizdir. Gübrelerin toprağa uygulanmalarında bu özelliklere dikkat edilmelidir. Bazı uygulamalarda hareketsiz bir besin elementi olan fosforu bitki kök derinliyi yanına düşmeyecek şekilde toprağa uygulandığı bilinen bir gerçek olmasına rağmen bu elementi içeren gübreler toprak yüzeyine serpme olarak uygulanmaktadır. Bu tür uygulamalarda gübrelerden beklenen yarar sağlanamaz.
• Her element eksikliği ancak o elementin tarlaya uygulanması ile giderilir.
Bitki gelişiminin sihhatli olabilmesi, o bitki için toprakta eksikliği görülen elementin toprağa uygulanması ile mümkündür. Eksikliği hissedilen bitki besin maddesi yerine başka bir bitki besin maddesinin kullanılması bitki gelişimi ve ürün üzerine hiç bir olumlu etki yapmaz. Bu nedenledir ki toprak analizlerine dayalı bir gübreleme yapmamak maddi kayıplara sebep olur.